Биыл – белгілі ғалым, профессор, ұстаз, Екінші дүниежүзілік соғыстың ардагері Мүштай Батырбекұлының туғанына 100 жыл.
Ұлы Абайдың «Толық адам» ұғымы ұлт руханиятындағы ең асыл өлшемнің бірі. Хакімнің адамның үш қасиеті: «Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» дегені тегін емес. Осы үш қасиетті бойына дарытып, туған елінің дамуына барлық саналы ғұмырын арнаған тұлғалар болады. Соның бірі – Мүштай Батырбекұлы.
Ғалым Алматы қаласында өмірге келген. Әкесі ерте дүниеден озып, анасының тәрбиесін алады. Балалық шағы Алатау етегіндегі әсем шаһарда өтті.
Жасынан елгезек, еңбекқор болып өскен бозбала 1943 жылы өз еркімен әскерге алынып, сұрапыл соғысты бастан өткерді. Майдан даласында қырағы барлаушылығымен көзге түсті. Одан кейін әскери училищеде оқыды. Кремльді күзетті. Әскерде 1950 жылға дейін қызмет етті. Соғыстағы көрсеткен ерлігі үшін «Қызыл Жұлдыз», «Отан соғысы» орденімен, бірнеше медальмен марапатталған. Жеңістің 60 жылдығында Мәскеудегі әскери шеруге Алматыдан қатысқан төрт майдангердің бірі болды.
Әскердегі қызметі аяқталғаннан кейін туған еліне оралып, сол кездегі Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетіне оқуға түсті. Оны тәмамдаған соң Қазақ тау-кен металлургия институтына (бүгінгі Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТЗУ) жұмысқа қабылданды. Мұнда қатардағы ассистенттен оқу орнының проректорына дейінгі қызмет жолынан өтті. Мүштай Батырбекұлы табан аудармай осы оқу орнында қызмет етіп, алпыс жылға жуық өмірін ғылым мен білімге арнады. Тарих ғылымынан кандидаттық диссертация қорғады. Профессор дәрежесін алды. Халықаралық ақпараттандыру академигі атанды. Ғалым ғылым жолында осындай бірталай жетістікке қол жеткізді.
Мүштай Батырбекұлы ешқашан бір саламен шектелген емес. Әсіресе оның отандық жоғары білім құрылымын жетілдірудегі еңбегі айрықша. Оқу-тәрбие жұмысын жаңаша жүйеледі. Еліміздің сегіз аймағынан жоғары оқу орнының ашылуына тікелей мұрындық болды. Бір сөзбен айтқанда, жоғары білім саласын дамытуға зор үлес қосты. Оның жаңашылдығы, ізденімпаздығы, ұйымдастырушылық таланты осы кезде жарқырап көрінді.
Шын мәнінде, ол – ұстанымы берік, әділ, талапшыл ұстаз болды. Студенттер мен жас мамандарды жауапкершілікке баулып, оларға біліммен бірге рухани тәрбие берді. Бүгінде ғалымның шәкірттері бір қауым елге айналған. Олардың арасында елімізге танымал ғалымдар, қоғам қайраткерлері, жоғары оқу орнының басшылары бар.
Бір жағынан, Мүштай ағаның қаламы қарамды, ойы ұшқыр еді. Өмірінің соңына дейін тынымсыз еңбек етті. Қаламын қолынан тастаған жоқ. Көзі тірісінде 18 кітап пен 320-дан астам ғылым мақаласы жарияланған. Тәуелсіздік алған жылдары 9 жинағы жарық көрді. Соның ішінде «Губернатор қадірлеген қазақ» атты кітабын бөлек атауға болады. Мұнда автор өзінің бабасы – әйгілі бағбан Медеу Пұсырманов туралы жазып, бүгінде ұмытылып бара жатқан тарихи тұлғаның есімін қайта жаңғыртты. Қазіргі Алматыдағы атақты «Медеу» мұз айдыны ғалымның туған атасының есіміне қойылған.
Ғалымның өмірінде асыл жары Күмісай Жақсығалиеваның орны ерекше. Ол жоғары білімді кітапханашы еді. Отыз жылдан астам қазіргі Қ.Сәтбаев университетінде қызмет атқарды. Екеуі тату-тәтті тіршілік кешіп, үш бала тәрбиеледі. Олардан немере сүйді. Бүгінде Мүштай аға мен Күмісай апаның шаңырағынан ізгілік пен білім нұры шашып тұрады.
Сөз басында ұлы Абайдың «Толық адам» ұғымын бекерге алған жоқпыз. Мүштай Батырбекұлы хакімнің осы ұғымына толық сияды. Ол – соғыста батыр, ғылымда жаңашыл, тәрбиеде қамқор, ұйымдастыруда көреген, отбасында үлгілі әке болды. Оның есімі Қ.Сәтбаев университетінің тарихында алтын әріппен жазылды. Көзі тірісінде Маңғыстау, Атырау, Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарындағы университеттердің құрметті профессоры атанды. Білім саласындағы еңбегі үшін «Құрмет белгісі» орденімен, «Қазақ КСР Жоғары мектебінің еңбек сіңірген қызметкері» және «Ыбырай Алтынсарин» төсбелгісімен марапатталды.
Алматы қаласы әкімдігінің шешімімен Мүштай Батырбекұлының 100 жылдық мерейтойына орай ғалымның Панфилов көшесіндегі тұрған үйіне ескерткіш тақта орнатылады. Бұл – айтулы тұлғаға үлкен құрмет деп білеміз.
Маржан НҰРПЕЙІСОВА,
техника ғылымдарының докторы, профессор
