Соңғы апталарда Қазақстан мен Қытай арасындағы шекарада ұзын-сонар жүк көліктерінің кезегі пайда болды. Кей жерлерде жүргізушілер күн емес, апта бойы тұрып жатыр. Бұл тек логистика мәселесі емес — ел ішіндегі кәсіпкерлер мен экспортқа шығатын бизнес үшін үлкен соққыға айналды, деп хабарлайды Skifnews.kz ақпарат порталы.
Қазір Қорғас, Колжат және басқа да өткізу бекеттерінде мыңдаған жүк көлігі кептеліп тұр. Негізгі себеп – кедендік тексерістердің күшеюі мен құжат рәсімдеу жүйесіндегі өзгерістер. Қазақстан тарапы кейбір тауарларды — әсіресе қосарлы мақсаттағы, яғни әскери немесе стратегиялық қолданысы болуы мүмкін өнімдерді — мұқият тексеруді қолға алған.
Сонымен қатар Қытай мен Ресей бағытындағы жүк айналымы өскен сайын, біздің өткізу бекеттері физикалық тұрғыда бұл көлемді көтере алмай отыр. Нәтижесінде шекарада кідіріс көбейді, жүк тасымалдаушылардың уақыты мен ақшасы күйіп жатыр.
Неліктен бұл бизнеске ауыр тиді?
- Азық-түлік экспорты тоқтап қалды.
Көптеген кәсіпкерлер Қытай мен басқа елдерге тез бұзылатын өнім — көкөніс, жеміс, ет, сүт өнімдерін жібереді. Олар шекарада ұзақ тұрса, сапасы бұзылып, тасымалдаушы шығынға батады.
- Өндіріс орындарына бөлшектер кеш жетеді.
Қытайдан келетін автокөлік бөлшектері, электроника, киім мен тұрмыстық техника компоненттері уақытында жетпеген соң, зауыттар мен цехтар жұмысты тоқтатуға мәжбүр болды.
- Тасымалдаушылардың шығыны өсті.
Әр күн сайын көліктің тұрып қалуы – жүргізушілерге төленетін ақы, жанармай, кедендік айыппұл, сақтандыру төлемдері. Бұл бәрібір соңғы өнім бағасына қосылады.
- Шағын бизнес қиналып қалды.
Кіші экспортшылар үшін мұндай кешігу – үлкен тәуекел. Тапсырыс берушілер сенімін жоғалтады, кей компаниялар келісімшарттан айырылады.
Қанша көлік кептеліп тұр?
Әртүрлі дерек бойынша, шекара маңында 5 мыңнан аса жүк көлігі кезекте тұр. Кейбір жүргізушілердің айтуынша, олар 5–7 тәулік бойы кезек күтіп отыр. Бұл уақыт ішінде жүктің бір бөлігі бүлініп, кей компаниялар миллиондаған теңге шығынға батуда.
Үкімет қандай шара қабылдап жатыр?
Қазақстан мен Қытай билігі жағдайды реттеу үшін келіссөздер жүргізіп жатыр. Аптасына шамамен 6 мың рұқсат қағаз алмасу туралы шешім қабылданған. Сонымен бірге, кей бекеттерде қосымша инспекторлар жіберіліп, тексеріс процесін жеделдету шаралары қолға алынған.
Бірақ логистика мамандарының айтуынша, мәселені шешу үшін тек қағаз емес, инфрақұрылымдық жаңарту қажет. Өйткені өткізу бекеттерінің өткізу қабілеті ескі жүйеге негізделген, ал жүк көлемі жыл сайын өсіп келеді.
Сарапшылар не дейді?
Экономистердің пікірінше, қазіргі жағдай уақытша болса да, оның ішкі бағаға және экспорт көлеміне әсері айтарлықтай болуы мүмкін. Егер жүк айналымы баяуласа, экспорттан түсетін табыс азаяды, ал импорттық тауарлардың бағасы көтеріледі.
Осыдан бірнеше жыл бұрын да дәл осындай мәселе туындаған еді, бірақ ол кезде шекарадағы инфрақұрылым жаңартылмаған. Сарапшылардың айтуынша, мәселе шешілмесе, Қазақстанның транзиттік беделіне де нұқсан келуі ықтимал.
Не істеу керек?
Қысқа мерзімде:
- Үкімет тексеріс жүйесін жеңілдетіп, жедел өткізу тәртібін енгізуі тиіс.
- Тез бұзылатын тауарлар үшін жеке «жасыл дәліз» ашу қажет.
Орта мерзімде:
- Логистикалық орталықтар мен қоймалардың көлемін арттыру.
- Қытаймен шекарадағы өткізу пункттерін жаңарту.
Ұзақ мерзімде:
- Қазақстанды тек транзиттік ел емес, өңдеуші және логистикалық хабқа айналдыру керек. Сонда экспорт пен импорт бір бағытқа тәуелді болмайды.
Қазір Қытаймен шекарадағы кептеліс – жай ғана көлік кезегі емес, экономиканың тамырына салынған қысым. Бұл мәселе шешілмесе, отандық бизнес табысынан айырылып, тұтынушылар бағаның өсуін сезеді.
Дегенмен бұл жағдайдан да сабақ алуға болады: егер Қазақстан шекарадағы процестерді цифрландырып, балама бағыттарды дамытса, мұндай дағдарыстар болашақта қайталанбайды.
