Халқымыздың кейбір салт-дәстүрі заман ағымына қарай түрленіп, өзгеше сипатқа ие болды. Соның бірі — бесік апару. Қоғамда мұндай дәстүрдің қазақта болған-болмағаны, тіпті бесікті кім, қалай әкелгеніне қатысты екіұшты пікір айтылып жүр. Kazinform тілшісі бұл сұрақты көпшіліктің талқысына салып көрді.
Білім саласының ардагері Алтынбай Шарафадин баланы бесікке салу — тамыры әріде жатқан этнографиялық мәселе екенін атап өтті.
"Жасым 80-ге таяп қалды, ес білген 70 жыл ішінде Қызылорда облысының Арал, Қазалы өңірінде туманы өзге біреу әкелген бесікке салғанын естіген де, көрген де емеспін. Өзім оқыған тұрмыс-салт, тарихымыз туралы жазылған кітаптардан да кездестірмеппін. Біздің елдің көпті көрген, құймақұлақ адамдарының ұғымы бойынша әр шаңырақтың өз бесігі болуы керек. Өз баласына, немересіне, шөбересіне, соларды туған келіннің артынан (төркінінен) әкеліп, баланы соған салу үлкен мін саналған. Жігіт жақтың жалаңаяқтығын бетіне басқандай намыстың мәселесі болып есептелген", — деді ол.
Ардагер ұстаз тұрмысқа шыққан үш қызының бірде бірінің артынан бесік апармаған. Бұл тіпті ойына кіріп-шықпаған көрінеді.
"Себебі біз қызымыз келін болып түскен әулеттің мәселесіне араласуды мәдениетсіздік деп санадық. Сондықтан арғы атасы жатқан бесікті алтыншы ұрпағы, яғни неменесі, одан кейінгі ұрпағының да пайдалануын ененің келінге қолындағы, өзіне дейінгі енелерінің әшекейін тағатыны сияқты дәстүрге айналдыруымыз керек. Сонда әрбір бала бесік арқылы анасы айтып беретін әңгімеден жеті атасын және олар туралы тарихты да жадына тоқып өсер еді. Осы дәстүр арқылы бесіктің киесі артады", — деді Алтынбай Шарафадин.
Жазушы Зейнеп Ахметова "Күретамыр" атты кітабында керісінше, қазақта бесік әкелу салты болғанын, оның Қызылорда, Түркістан және Жамбыл облыстарында жақсы сақталғанын сөз еткен.
"Келіннің төркіні "іздеушісі, сұраушысы бар екен" дегізіп, бір топ болып келетін болған және жай келмей, баланың бесік жабдығын түгелімен, түбек-шүмегіне дейін жасап әкелген. Бесіктің жабдықтарын барынша әдемілеп жасаған. Түбегі мен шүмегінен басқа, қолтық жастық, тізе жастық дегені болады және олар ешқашан сүреңсіз сұр түсті матадан тігілмеген. Кішкентай көрпешелері де мүмкіндігінше ашық түсті матадан тігіледі. Бесіктің басына үкі тағады. Өйткені бала әсемдікке, әдемілікке бесікте жатқан кезден бастап үйренуі керек", — деп жазылған кітапта.
Жазушының айтуынша, сәбилі болып жатқан қызының нәрестесіне бесік әкелу — қыздың төркінінің, әсіресе, анасының парызы.
"Қазірдің өзінде бесік әкеліп жатқан, тіпті болмағанда баланың арнайы төсегі (манеж), арбасы, үстелі дегендей, балаға қажет жабдықты әкеліп жатқан аналар баршылық. Бұл — бір жағынан, құда-жекжат арасындағы үлкен сыйластық. "Бие құлындамаса, ат болады, ағайын-туыс алысып-беріспесе, жат болады" дегендей, бұл екі жаққа дәнекер ғана. Әйтпесе ешкім алғаннан бай, бергеннен кедей болмайды. Бесік әкелу құда-құдағи арасындағы көңіл сыйлау болса, екіншіден, жас босанған келіннің көңілі көтеріліп, сағынышы басылады әрі енесіне айта алмағанын анасымен бөліседі, көңілі өседі", — деп жазады Зейнеп Ахметова.
Этнограф, өнертанушы Кендебай Қарабдалов та жазушының пікірін құптайды.
"Мен туған кезде нағашы әжем бесікті жасауымен түгел әкелген. Ырым бойынша шүмегін немесе түбегін кемітіп әкеледі. Өйткені бесік қабылдап алған жақ оны өздері түгелдейді. Сонда екі жақ бірігіп баланы бесікке бөлеген болып есептеледі. Жиенді болған кезімізде біз де солай қайталадық.
Бесік апару — бұрыннан келе жатқан дәстүр. Бес-алты кемпір жиналып, бөпені бесікке жатқызып, тыштыма рәсімін орындаған. Қазіргідей үлкен емес, кішігірім үйішілік той жасаған. Қуанышты рәсімге тек әйелдер қатысатын болған. Бесікті нағашылары тұңғыш балаға ғана апаратын болған. Соған басқа балалар жатады. Көрпеше, жабдығы тозса ғана жаңалап отырған. Бесікті ұрпақтан ұрпаққа аманаттаудың астарында баланың ата-бабасы, нағашы жұрты туралы жақсы естеліктер, ол кісілердің жақсы қасиеттері туралы айтылып, баланың құлағына сіңсін деген ой жатыр. Тағы бір айта кететін жәйт, бесікке салу болғанымен бесік той деген кейін шықты. Қазір той дегеніңіз жарысқа айналып кетті", — дейді ол.
